Co to jest tren – geneza i konstrukcja.
Tren (słowo pochodzenia greckiego) to utwór liryczny o charakterze żałobnym, którego rodowód sięga starogreckiej poezji funeralnej. Tren to wiersz blisko spokrewniony z takimi gatunkami, jak: elegia, epicedium czy lament. Poświęcony jest on zmarłej osobie i wyraża żal po jej stracie, przedstawia jej cnoty, bohaterskie czyny, zasługi.
Tego typu wiersze pisano zawsze ku czci osób godnych, znanych, bohaterskich (konwencję złamał Kochanowski, poświęcając treny maleńkiej córeczce) przy pomocy wzniosłych, wyszukanych stylistycznie słów.
Klasyczny grecki utwór żałobny (epicedium) miał ściśle wyznaczony układ wewnętrzny. Składał się z takich oto elementów:
– exordium – wyjawienia przyczyny bólu,
– laudatio – pochwała zmarłego, wyliczenie jego zalet i zasług,
– comloratio – opłakiwanie, demonstracja żalu,
– consolatio – pocieszenie,
– exhortatio – moralne pouczenie, napomnienie, by „miarkować się” w bólu.
Kochanowski zaadaptował tę kompozycję do całego swojego zbioru trenów, tworząc cykl trenologiczny. Pojedyncze treny poety zostały oparte na poszczególnych, wyżej wymienionych motywach. Przykładowo ostatni tren cyklu, czyli Tren XIX albo Sen można potraktować jako ostateczne pocieszenie i moralne pouczenie.
Tradycja trenów oddziaływała na poezję polską aż po czasy współczesne. Odwoływał się do niej m.in. Juliusz Słowacki w poemacie W Szwajcarii, Anna Kamieńska w cyklu Dobranoc matce oraz wielu innych poetów, a także prozaików. Stefan Żeromski w swoim Snobizmie i postępie uwiecznił nawet wizerunek starego szewca wypowiadającego przy pracy Tren X Jana Kochanowskiego, który zaczyna się od wersu: „Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?”.