„Najsubtelniejszej radości zaznajemy dając szczęście innym”, mówił La Bruyere o sztuce konwersacji. Talent rozmówcy ujawnia się poprzez umiejętność słuchania i interesowania się cudzymi słowami tak, by każdy czuł się zadowolony z siebie i z innych. Opanowanie tej sztuki wymaga samokontroli, poszanowania poglądów i uczuć rozmówców oraz sprawności językowej.
GŁOS
Przyjemny głos pozwala niekiedy oczarować rozmówców i pokryć wiele braków. Choć trudno określić, na czym polega urok głosu, łatwo wskazać, co się nam w nim nie podoba. Niewybaczalne jest zarówno prostactwo, jak zmanierowanie. Pierwsze cechuje swoiste niedbalstwo językowe, zniekształcanie słów, głosek i sylab, nieprawidłowe akcentowanie. Drugie zjawisko przejawia się przesadną troską o wymowę, jej sztucznością i pretensjonalnością (na przykład zbyt dokładna wymowa samogłosek nosowych). Mówić ładnie to mówić głosem umiarkowanym, wyraźnie, w sposób naturalny. Rozmowa nie powinna przeobrażać się w monolog ani w wykład.
MÓWIĆ CZY NIE MÓWIĆ
Pewnych zwrotów i wyrażeń należy unikać, albo dlatego, że są niepoprawne, albo dlatego, że są regionalizmami i zdradzają pochodzenie rozmówcy, zaś atrakcyjne mogą wydać się tylko językoznawcy. Unikamy pewnych sformułowań także dlatego, że są napuszone. Dorośli nie powinni posługiwać się żargonem.
A oto kilka przykładów:
| Źle | Dobrze |
| matematyka | matematyka |
| gramatyka | gramatyka |
| opera | ópera |
| [gupi] | głupi |
| przyjacielami | przyjaciółmi |
| pokrzyżować szyki | pokrzyżować plany lub pomieszać szyki |
| snuć perspektywy | snuć plany |
| zabezpieczyć dostawy | zapewnić dostawy |
| poszukiwać pracę | poszukiwać pracy |
| Pozdrowienia dla żonki | Proszę pozdrowić małżonkę, albo: Pozdrów ode mnie Anię
(żonę) |
| wzajemne współdziałanie | współdziałanie |
| poprawić na lepsze | poprawić |
| kontynuować dalej | kontynuować |
| dwóch drzwi | dwojga drzwi |
| panie kelner | proszę pana |
| kurczę! | (od tego rodzaju eufemizmów lepsze są już typowe przekleństwa) |
| inteligiencja | inteligencja |
| Źle | Dobrze |
| rękamy | rękami, rękoma |
| dedektyw | detektyw |
| na dworzu | na dworze |
| wzięłem | wziąłem |
| rozumię | rozumiem |
| gorąc | upał |
| laska | dziewczyna, ładna dziewczyna |
| Rozmawiał do mnie | Rozmawiał ze mną (mówił do mnie) |
| ubikacja, klozet, wc | w restauracji zapytajmy raczej o toaletę, u znajomych powiedzmy: Chciałbym umyć ręce…, czy mogę umyć ręce? itp. |
| kumpel | kolega |
| trza | trzeba |
| mie | mi albo mnie (np. podaj mi czapkę, mnie się to podoba) |
| panie Kowalski, popatrz pan… | proszę spojrzeć |
| Patrz pan! | zdumiewające! (albo np.: Oburzające!, zależnie od sytuacji.) |
| Głupstwa gadasz! | Mylisz się. |
| Chyba wiem lepiej! | (Lepiej powstrzymać się od takich stwierdzeń.) |
| Źle | Dobrze |
| Proszę panią | Proszę pani (ale: proszę panią 0…) |
| areozol | Aerozol |
| areoplan | Aeroplan |
| wziąść | Wziąć |
| tą książkę | Tę książkę |
| Mam dwie alternatywy | Mam alternatywę |
| Prowadzić różne asortymenty towarów | Oferować szeroki asortyment |
| Sklep zamknięty z powodu choroby | Z powodu choroby ekspedientki sklep nieczynny… |
| Idąc ulicą, zginęła mi teczka | Kiedy szedłem ulicą, zginęła mi teczka |
| Dolewając kwas do wody, wydziela nam się… | Dolewając kwas do wody otrzymujemy… |
| Kąpiąc dziecko, zanurzamy go… | Kąpiąc dziecko, zanurzamy je… |
| Jadąc ulicą zdarzył mi się wypadek | Kiedy jechałem ulicą, zdarzył mi się wypadek |
| W okresie czasu | W czasie / w okresie |
| Trzydzieści pięć dzieci | Trzydzieścioro pięcioro dzieci |
| Adiunkt przy katedrze… | Adiunkt katedry… |
| pomarańcz | pomarańcza |
| Przesłał mi prezent poprzez znajomego | Przesłał mi prezent przez znajomego |
| Źle | Dobrze |
| Porozumię się | Porozumiem się |
| Mamy na sklepie… | Mamy w sklepie |
| Być na chorobie | Mieć zwolnienie lekarskie z powodu choroby |
| Na ile te jabłka? | Po ile te jabłka? |
| Opieram się o wiedzę… | Opieram się na wiedzy… |
Unikajmy słów modnych, nadmiaru wyrazów obcych, a w rozmowach towarzyskich – hermetycznego języka zawodowego. Po wyrazy obce najlepiej sięgać wtedy, kiedy trudno znaleźć ich rodzimy odpowiednik, przede wszystkim jednak trzeba dokładnie je rozumieć i właściwie się nimi posługiwać.
Zwroty w rodzaju „to nie moja broszka”, są nieeleganckie i mogą zrazić do nas rozmówcę.
TOLERANCJA
Każdego dnia powstają nowe słowa. Rozwój techniki, napływ informacji z zagranicy, wpływ mowy potocznej prowadzą do wielu zmian. Musimy godzić się z tą naturalną tendencją, choć purystom przychodzi to z trudem.